Kết cấu định trung (定中结构) là một đặc điểm cú pháp tiêu biểu của tiếng Trung, trong đó thành phần đứng trước (định ngữ) bổ nghĩa cho thành phần đứng sau (trung tâm ngữ). Về mặt hình thức, định trung cấu thường không có hư từ nối, trừ một số trường hợp dùng “的”, và mang tính phụ-đặt-trước rất rõ. Trong khi đó, tiếng Việt là một ngôn ngữ đơn lập có kết cấu danh ngữ ngược chiều – tính chính-phụ nằm ở phía sau, dẫn đến việc người học Việt thường gặp khó khăn trong việc tư duy đảo ngược trật tự thông tin khi học tiếng Trung.
⸻
1. Bản chất tư duy chính-phụ:
Trong tiếng Trung:
• Định ngữ (phụ) + trung tâm ngữ (chính) → thông tin phụ đặt trước.
• Ví dụ: 我的书 = Quyển sách của tôi.
Trong tiếng Việt: (Công thức căn bản)
• Trung tâm ngữ (chính) + bộ phận phụ → thông tin phụ đặt sau.
• Ví dụ: Quyển sách này, quyển sách của tôi.
Vì thế, để người Việt học tốt định trung, không thể dừng lại ở việc “dịch nghĩa từ trái sang phải”, mà phải huấn luyện khả năng đảo ngược trật tự tư duy – từ hậu-định sang tiền-định. (định tố trước hay sau)
⸻
2. Các lỗi điển hình của người học Việt:
• Dịch theo trật tự quen thuộc tiếng Việt, dẫn đến sai cú pháp:
Sai: 我朋友的照片新。
Đúng: 我朋友的新照片。
• Không xác định đúng trung tâm ngữ → hiểu nhầm ý chính của câu.
• Lúng túng khi gặp định ngữ nhiều tầng (2-3 lớp):
Ví dụ: 他妈妈的朋友的儿子。
⸻
3. Cách dạy hiệu quả:
a. Tách tầng rõ ràng + trực quan hóa:
• Dùng sơ đồ phân tích: mỗi định ngữ là một tầng, trung tâm ngữ nằm ở trung tâm.
• Gắn màu từng thành phần (màu định ngữ, màu trung tâm ngữ).
b. So sánh đối chiếu có kiểm soát:
• Lấy ví dụ tiếng Việt → đảo cấu trúc → chuyển sang tiếng Trung.
• Gợi ý từ khóa trung tâm trước, sau đó gắn từng phần định ngữ vào.
c. Tư duy mô hình chính-phụ đảo ngược:
• Cho học sinh quen với cấu trúc:
“A của B” → B的A
“A mà B thích” → B喜欢的A
d. Luyện nói và viết theo mô hình dựng ngược:
• Từ một câu tiếng Việt, xác định trung tâm → gắn định ngữ trước.
• Tập phản xạ ngược cấu trúc: bắt đầu bằng trung tâm, thêm từng lớp định ngữ.
e. Tích hợp vào bài đọc – nói – viết:
• Khi đọc: yêu cầu học sinh xác định trung tâm ngữ trong các cụm định trung.
• Khi viết: ra đề bắt buộc sử dụng định trung 2 tầng.
• Khi nói: khuyến khích mô tả bằng cấu trúc định trung.
⸻
4. Kết luận:
Dạy kết cấu định trung cho người Việt không chỉ là dạy cấu trúc, mà là dạy lại một hệ thống tư duy ngôn ngữ ngược chiều, nơi người học cần học cách đặt điều phụ lên trước điều chính. Đó là một quá trình thay đổi thói quen tư duy cú pháp – không thể nóng vội, nhưng hoàn toàn khả thi nếu giáo viên có phương pháp giảng dạy khoa học, trực quan và lấy người học làm trung tâm.
( Thầy Nhật Phạm gợi ý)